Er riðuveikistefna stjórvalda komin á eindaga?

Margt er rætt um riðuveiki þessa dagana. Margir vita mikið aðrir minna, en vissulega er mikið til af sérfræðingum.

Í Vatnsdal norður hefur riðuveiki verið til staðar í  marga áratugi. Bændur þar bjuggu við riðuna og oftast misstu þeir fé á hverju misseri. Riðuféð var skorið þegar það var orðið sjúkt og áfram var haldið á seiglunni með þann bústofn sem eftir var.  

Margs konar vitneskja fengu menn í sarpinn í Vatnsdal og víðar um riðu. Eins og t.d. að viðhafa hreinlæti, láta ekki bera í hlöðu og ganga strax frá hildum. Það að stunda hreinlæti hefur oft verið veikur punktur. Varla að það hafi verið hreinlætisaðstaða í fjárhúsunum. Bændur hafa hjálpað ám við burð, með því að fara inn í fæðingaveginn, laga löpp eða að snúa haus og kippa lambinu út. Þurka sér með heyvisk og fara svo í næstu fæðingarhjálp. 

Til er saga af því að bóndi var orðinn viss á því að riðuveikin var arfgeng. Þannig var að beitarhús var á bænum, ekki stórt og þar var staðsett fé af einni ætt sem samt blandaðist saman við aðalfjárstofninn á sumrum og við réttarstörf. Af þeim kynstofni drapst aldrei fé úr riðu. En í heimafjárhúsunum drapst fé úr riðu. Þetta er gott dæmi um þekkingu sem ekki var talin marktæk.

Á endanum var talið að ógerningur væri að búa við riðuna. Upp úr 1980 var ákveðið að setja þunga í að skera niður við riðu í Vatnsdal. Var ákveðið af stjórnvöldum að fara í alsherjar niðurskurð á öllu fé á vestursíðunni þar.

Það voru ekki bara heilbrigðisástæður heldur líka talin þjóðarnauðsyn að ráðast að riðunni með hnífinn á lofti. Offramleðslu var á dilkakjöti og bændur lágu vel við höggi því illa gekk að vinna á kjöfjallinu. Svo var skorið. Einn bóndi vildi ekki skera og urðu einhverjar stympingar. Svo var þrengt að bónda og honum sýndur laga- og reglugerðarbókstafurinn. Bóndi vildi semja og sagði að það væri engin riða í sínum fjárstofni og vildi að ríkisvaldið tæki sýni úr hverri kind og sannaði að það riða væri á bænum. Á þetta var fallist og hef ég heimildir fyrir því.

Svo var skorið og svo var rannsakað og niðurstöðurnar rýndar. Hvert í logandi engin riða á bænum. Þarna var verðmætur stofn felldur og urðaður sem hefði verið hægt að fá lífgimbrar úr enda úrvals fé. Allt búið.

Vísindafólk á Keldum var byrjað að rannsaka orsakir riðunnar og smitleiðir og var búið að sýna fram á að hreinlæti við sauðburð skipti miklu máli. Þetta gat því hugsanlega verið smitsjúkdómur. Ekki var búið að uppgötva mótstöðugenið og bændur voru ekki taldir til vísindamanna.

Sú alsherjarstefna að taka heilu sveitirnar og skera niður er komin í eindaga. Komið er í ljós að það sé hægt að rækta sig frá riðunni. Það er gleðilegt en verður seinfarið. Sennilega er helst að láta þróunarkenningu Darwins sjá um þetta. Hugmyndin um alsherjar slátrun byggðist að nokkru leyti á að ekki væri hægt að segja að hér ríkti ringulreið í þessum málum. Hér töldu menn að ábyrgðin sæti við völd og öll svokölluð riðubæli átti að uppræta. En þetta hefur bara ekki virkað. Áfram er meiru fjarmagni ausið í að borga upp fjárhjarðirnar og bætur í 2-3 ár sem kallast afurðatjónsbætur. Bændur eru í mjög erfiðri stöðu að verja sín bú.

Íslendingar áttu tilraunarbú þar sem stundaðar voru rannsóknir, Reykhólar, Hestur í Borgarfirði og Skriðuklaustur á Austurlandi. Nú þarf að endurhugsa stöðuna. Setja sér ný markmið og áætlanir í ljósi breyttrar stöðu vegna nýrra uppgötvunar varðandi riðuna og það verður að vinna hratt og ekkert slugs. Það er ekki boði að halda þeirri stefnu sem er í gildi núna að fara í alsherjarniðurskurð að hentugleikum. Hann virkar ekki, riðan kemur aftur.

Sauðfjárbændur eru núna búnir að eignast sparigen, sem hægt er að byggja á til framtíðar. En það tekur langan tíma að snúa stöðunni við á þann einan hátt og sækja fram. Nú er lag að endurhugsa málin, leggja meiri þunga á rannsóknir og koma aftur á laggirnar tilraunabúum þar sem hægt er að halda betur utan um fjárhópana. Hætta að skera niður heilu fjárhópana.

 

 

 

Ráðamenn leita til Kára vegna riðu