Amma á almennum framboðsfundi á Álftanesi

Sverrir Kristjánsson sagnfræðingur ritaði minningargrein um móðurömmu mína Karítas Skarphéðinsdóttur í Þjóðviljann árið sem hún dó. Raunar var þetta ekki hefðbundin minningargrein, heldur frásögn af framboðsfundi og í raun bókmenntatexti. Eiginkona mín Inga Þórunn Halldórsdóttir  dró textann upp og gerði sjónleik úr honum. Ekki veit ég hver á útgáfurétt á minningargreinum en voga mér að birta þetta hér á bloggi mínu á mína ábyrgð

 

SJÓNLEIKUR

 

Sögumaður: Fundurinn var haldinn í einni kennslustofu barnaskólans á

Álftanesi og var vel sóttur. Ræðumenn voru þessir: Ólafur Thors,

Guðmundur Í. Guðmundsson, Þórarinn Þórarinsson og Sverrir

Kristjánsson. Við vorum allir fremur léttir í skapi, enda farnir að

kunna ræðurnar nokkurn veginn utanbókar, eins og börn til spurninga,

þegar komið er að fermingu.

 

Það var jafnan siður á samkomum að fundarstjóri spurði háttvirta

kjósendur hvort einhver vildi taka til máls. Ég minnist þess ekki að

kjósendur hafi neytt þessa lýðræðisréttar síns á fyrri fundum. En nú

bar nýrra við. Á aftasta bekk við austurenda skólastofunnar sat kona

ein. Hún reis á fætur og biður um orðið. Það var ekki laust við að

léttur rafstraumur færi um okkur frambjóðendur, þar sem við sátum hlið

við hlið á bekknum, hægra megin við pontuna. Mér fannst við ekki

ólíkir sakamönnum, gripnum fyrir smáhnupl. Auðsætt var að

fundarstjóri bar ekki kennsl á konu þessa. Fundarstjóri bað hana að

segja til nafns.

 

Karítas: Ég heiti Karítas Skarphéðinsdóttir.

 

Sögumaður: Enginn kannaðist við nafnið að því er mér sýndist. Mér

varð starsýnt á konuna. Hún var tæplega meðalkona á hæð, miðað við

vöxt íslenskra kvenna af hennar kynslóð, en mér virtist hún vera

einhvers staðar á milli fimmtugs og sextugs. Andlitið frítt, hárið

mikið og vel snyrt í fléttum, hnarreist var hún og upplitsdjörf. Hún

leit rétt í svip yfir kjósendahjörðina, síðan nokkuð fastar á okkur

sakborninga á frambjóðendabekknum og mér sýndist ekki betur en það

brygði fyrir léttri fyrirlitningu í augnaráðinu, þegar hún horfði á

okkur.

 

Karítas: Það mál sem ég ætla að ræða hér á þessum stað er sjálfstæðismálið.

 

Sögumaður: Nú lyftist brúnin á þessum fjórum á sakamannabekknum.

Auðvitað vorum við allir sjálfstæðismenn með litlu essi og Ólafur

Thors meira að segja með stóru. Okkur hvarf hræðsla sem við höfðum

kennt í fyrstu, því að frambjóðendur bera oft lúmskan ótta til

kjósanda sem er óskrifað blað þangað til hann hefur krossað á

kjörlistann.

 

Karítas: En það sem ég tel mikilvægasta sjálfstæðismál íslensku

þjóðarinnar er áfengismálið. Og nú vil ég spyrja háttvirta

frambjóðendur, viljið þið útrýma áfengisbölinu og flytja áfengið út úr

landinu? Og ég heimta skýr svör við spurningu minni.

 

Sögumaður: Að lokinni ræðu Karítasar Skarphéðinsdóttur birti mjög

yfir ásjónum sjálfstæðishetjanna góðu á sakamannabekknum.

Áfengisbölið íslenska hefur jafnan verið vinsælt umræðuefni

landsmanna, en nú hafði Karítas gert það að helsta sjálfstæðismáli

þjóðarinnar. Og nú hófst baráttan um þetta prúðbúna atkvæði, sem

enginn vissi deili á. Þingmálafundurinn þarna á Álftanesinu tók allt

aðra stefnu en ríkt hafði á fyrri fundum. Hin stutta en kjarnyrta

ræða Karítasar Skarphéðinsdóttur hafði lyft þessum lágkúrulega

þingmálafundi upp á himinhátt plan, þar sem heiðríkjan og siðgæðið

ríktu. Ekkert pólitískt skítkast lengur, engar skammir, engin

bolabrögð. Samkvæmt reglum fundarins tók Ólafur Thors fyrstur til

máls.

 

Ólafur Thors: Ég vil þakka þessari konu sem nú tók síðast til máls

fyrir hina afburða góðu ræðu. Það voru sannarlega orð í tíma töluð.

(Þögn). Ég vil segja. Íslendingar drekka illa. Ég vil segja meira.

Íslendingar drekka mjög illa.

 

Sögumaður: Í framhaldinu jós Ólafur sér yfir áfengisneyslu Íslendinga

af slíkri orðgnótt að með sjálfum mér harmaði ég að Góðtemplarareglan

hefði ekki borið gæfu til að ráða Ólaf sem faranderindreka sinn um

landið. Næsti ræðumaður var Guðmundur Í. Guðmundsson, sýslumaður,

svipurinn einlægur og sakleysislegur eins og títt er um menn sem geta

sagt allt - nema satt.

 

Guðmundur Í: Ég vil leyfa mér að þakka Karítas Skarphéðinsdóttur

fyrir hennar ágætu ræðu. Svo sem kunnugt er mörgum er

Alþýðuflokkurinn, sem ég hef þann heiður að vera fulltrúi fyrir,

beinlínis sprottið upp úr bindindishreyfingunni á Íslandi. Frá fyrstu

tíð hefur Alþýðuflokkurinn haft bindindi og vínbann á stefnuskrá sinni

og hefur aldrei hvikað frá þeirri stefnu. Ef háttvirtir kjósendur

Gullbringu- og Kjósarsýslu vilja sýna mér það traust að kjósa mig til

þings þá mun sannarlega ekki standa á mér og flokki mínum að útrýma

áfengisbölinu og gera Ísland að vínlausu landi.

 

Sögumaður: Þriðji ræðumaður var Þórarinn Þórarinsson, ritstjóri

Tímans, heitur stjórnarandstæðingur og hugði til mikillar afreka þegar

Nýsköpunarstjórninni yrði steypt af stóli.

 

Þórarinn: Frá því ég var fjórtán ára, hef ég hvorki neytt tóbaks né

áfengis. Mér er því einkar ljúft að taka undir orð Karítasar

Skarphéðinsdóttur um áfengismálið. Það þarf varla að geta þess, sem

alþjóð veit, að Framsóknarflokkurinn hefur allt frá stofnun barist

gegn áfengisneyslu og áfengisböli Íslendinga. Og er skemmst að

minnast að á Alþingishátíðinni árið 1930 er Framsóknarflokkurinn fór

með ríkisstjórn var vín ekki veitt í opinberum veislum og sátu þær þó

erlendir þjóðhöfðingjar, sem eru vanir að drekka vín með mat, enda fór

hátíðin fram með mikilli prýði og kurteisi sem frægt er í annálum.

Háttvirtir kjósendur Gullbringu- og Kjósarsýslu, ef þið viljið stuðla

að þingsetu minni mun Framsóknarflokkurinn berjast með oddi og egg

fyrir þeim kröfum sem fram voru bornar í hinni ágætu og snjöllu ræðu

Karítasar Skarphéðinsdóttur.

 

Sögumaður: Stúkubræður frambjóðendahópsins höfðu nú lokið máli sínu.

Ég hef aldrei hlustað á svo hjartanlegt bræðralag. Á öllum

framboðsfundum höfðu þeir barist eins og grimmir púkar í neðra. Nú

voru þeir orðnir eins og vængjaðar englaverur í efra, mér sýndist

jafnvel votta fyrir litlum hvítum fjöðrum á herðablöðum sýslumannsins

Guðmundar I.

 

Sverrir: En nú var komið að mér, Sverri Kristjánssyni. Hvernig átti

ég að svara Karítas Skarphéðinsdóttur ? Átti ég að slást í hópinn með

stúkubræðrunum þremur? Mér bauð við tilhugsuninni. Það yrði að hafa

það, þótt ég færi af þessum fundi reyttur englafjöðrum. Það var víða

kunnugt að Sverri Kristjánssyni þótti áfengi ekki vont á bragðið - svo

ekki sé meira sagt. Það myndi enginn trúa einu orði, ef Sverrir

Kristjánsson héldi bindindisræðu á framboðsfundi. Og svo þurfti þessi

kelling, Karítas, að koma hingað anstígandi einhvers staðar utan úr

buskanum á Álftanesi, gera áfengismálið að sjálfstæðismáli og heimta

að brennivíninu yrði hent í hafið. Ég kaus að þegja sem mest.

Góðir kjósendur. Ég sem fulltrúi Sósíalistaflokksins vil eindregið

hvetja ykkur til að kjósa flokkinn, hans eindregnu stefnu í öllum

landsmálum, þjóðinni til góðs. Nauðsyn er að efla gengi hinnar

sósíalísku stefnu á Íslandi.

 

Sögumaður: Háttvirtir kjósendur fóru að tínast burt.

Frambjóðendurnir þrír, stúkubræðurnir, slógu hring í kringum Karítas,

klöppuðu henni um herðar og þökkuðu henni ræðuna. Ég sat einn í sæti

mínu, yst á bekknum, sakbitinn sósíalisti sem hafði brugðist

stefnuskrá flokksins um vínbann og bindindi. Ég fann það mjög

greinilega að í dag hafði ég verið slæmur kommi. En Karítas ýtir þá

frá sér þeim stúkubræðrum og gengur til mín.

 

Karítas (réttir Sverri höndina): Jæja, Sverrir Kristjánsson, ósköp

held ég að við eigum fáar sálir í þessari sveit.

 

Sögumaður: Ég sá Karítas aldrei síðan. En ég fræddist um nokkur

atriði ævi hennar. Hún var fædd í Æðey en bjó um langt skeið á

Ísafirði. Hún var aðeins sautján vetra er hún giftist manni sínum,

Magnúsi Guðmundssyni, og ól honum tíu börn en þremur börnum manns síns

af fyrra hjónabandi gekk hún í móðurstað. Á Ísafirði vann hún lengst

við fiskþvott og snemma kynntist hún ísfirskum atvinnurekendum við

samningsborðið og mælt er að hún hafi oftar en ekki velgt þeim

dáyndismönnum undir uggum. Hún var stofnfélagi í Kommúnistaflokki

Íslands og svo var og eiginmaður hennar. Síðan var hún virkur félagi

Sósíalistaflokksins. Fertug að aldri skipaði hún sér í þá fylkingu

verkalýðshreyfingarinnar er sótti fram til þeirrar tíðar sem koma

skyldi. En í sama mund stóð hún djúpum rótum í gróðurmold íslenskrar

alþýðumenningar. Hún var hafsjór íslenskra kvæða, vísna og kviðlinga

í fornum skáldskap og ungum. Já, þannig var Karítas

Skarphéðinsdóttir, harðger íslensk jurt vökvuð hlýju regni alþjóðlegra

hugsjóna.

„Merkisdagur í okkar sögu“